ق( استقبال قبله چگونه يافته ميشود نماز را رو به طرف کعبه ادا کردن است. ادا کردن برای کعبه نيست. بود. (قدس) قبله قبلا هفده ماه بعد از هجرت در وسط ماه شعبان در روز سه شنبه در حين سومين رکعت نماز ظهر ويا عصر رو گردانيدن بطرف کعبه امر گرديد. ميشود. شرق است. شود قبله) اگر زاويه مابين استقامت اين زاويه تقريب ا (خط قبله) ميشود. به اين زاويه ٤٥ ميگويند. چليپايی درجه است. (زاويه قبله) اعصاب چشم به کعبه برخورد کند در مذاهب حنفی و مالکی نماز صحيح استقامت قبله استانبول از جنوب به اندازه می گويند. اين خط استقامت قبله را نشان ميدهد. به خط راستيکه بر روی نقشه از ای بطرف درجه ۲۹ يک زاويه يک شهر تا به شهر م که کشيده هنگاميکه خورشيد بر روی اين خط ميا يد به زاويه ايکه در مابين اين خط و دايره طوليکه از اين شهر ميگذرد حاصل ميگردد استقامت قبله يک شهر به درجات طول و عرض تابع ميباشد. (زاويه قبله) (ساعت گويند. در نيم کره شمالی در وقت زوال جهتيکه ا فتاب قرار دارد ويا اگر روی يک دستگاه ساعت که به زمان زوالی محلی عيار شده باشد بصورت افقی بطرف ا سمان و عقربه اش به طرف خورشيد گرفته شود خط وسط تقريبی طرف جنوب را نشان ميدهد. [خط تقارن] زاويه ايکه در بين رقم دوازده و عقربه موجود است بصورت هر چقدر تعديل زمان و ميل شمس نزديک به صفر باشد نتيجه به همان مقدار حساس خواهد بود. استقامت قبله استانبول به دو روش يافته ميشود. ۱- با زاويه قبله. ۲ با ساعت قبله. ۱- از استقامت دايره طوليکه از استانبول ميگذرد يعنی از جهت جنوب اگر به اندازه زاويه قبله بطرف شرقش چرخيده شود رو به قبله گردانيده ميشود. مکرمه ع = بدليل اينکه عرض استانبول ايکه ع (ق) زاويه يعنی زاويه قبله بيست و يک درجه و بيست و شش دقيقه درجه طولش از گرينويچ اينگونه حساب کرده ميشود: درجه و ۳۹ ط = درجه عرض مکه ٥۰ ٤۱ ۲۹ ط درجه طولش = = درجه ميباشد تفاوت درجات عرض ا ن دقيقه است. از درجه عرض مکه مکرمه ۱۹ درجه و ۳٤ دقيقه تفاوت طول ا ن ف = ۱۰ درجه و ٥۰ دقيقه ميباشد. زاويه قبله تقريبی استانبول (۱) ) با استفاده از ايضاحات هندسی که در کتاب (معرفت نامه) موجود است: sin ۳۹ ۸۳ ط ۱۰ ٥۰ ۰ ۱۸۷۹۵ ق sin ع ۲۱ ٤۳ ۱۹ ۳٤ ۰ ۳۳٤۹۰ ۰ ٥٦۱۲۱ ق = ۲۹ درجه و ۱۸ دقيقه يافته ميشود. اخطار: بدليل اينکه تفاوت طول (ف) استانبول از مکه مکرمه از ٦۰ درجه کوچک است اين (ق) به نتيجه حاصل شده از مساوات قطعی که در پايين ديده ميشود نزديک است. اگر تفاوت طول از ۱۲۰ زياد باشد برای نقطه (طولش عرضش (-۲۱ ٤۳-۱٤۰ ۱۷ نظر به مرکز کره ارض سيمتريک (متقارن) مکه مکرمه ميباشد با دستور تقريبی زاويه قبله (ق) محاسبه ميشود. فرق نتيجه از ۱۸۰ گرفته شده زاويه قبله تقريبی يافته ميشود. ش : نقطه ايکه شاقول شهر کره سما را در ا نجا قطع ميکند ز : نقطه زوال ا ز: دايره نصف النهار ميباشد. [١] کتاب معرفتنامه ار طرف ابراهيم حقی ارضرومی رحمة االله تعالی عليه بزبان ترکی تا ليف گرديده است. 1
ط( اين مساوات که از مثلثات کروی بر ا ورده شده زاويه قبله قطعی را ميدهد: sin ۳۹ ۸۳ ط ق cos ۳۹ ۸۳ ع ۰ ۳۹۲٥. cos ع ط. sin در اينجا (ع) و (ط) درجات عرض و طول محلی است که می خواهيم زاويه قبله ا ن محل را بيابيم. (ع) در شمال اکوادر (+) در جنوب اکوادر (-) است. (ط) در شرق لندن (گرينويچ) (+) در غرب ا ن (-) گرفته ميشود. زاويه قبله (ق) که يافته شده زاويه مابين دو خط [قوس] ميباشد که يکی از ا ن دو خط از ا ن شهر به جنوب ديگری از ا ن شهر به قبله متوجه ميباشد. برای يافتن قبله در کره زمين که توسط دايره ای که عبارت از طول قبله ۳۹ ۸۳ = ) و طول ۱٤۰ ۱۷ ميباشد به دو قسمت تقسيم شده است از جنوب جغرافيايی به بعد در محل هاييکه در شرق قبله قرار دارند به طرف غرب در محل هاييکه در غرب قبله قرار دارند بطرف شرق به اندازه زاويه (ق) چرخيده ميشود. (ق) که با اين دستور (فرمول) يافته شده در محل هاييکه به غرب چرخيده ميشود (-) در محل هاييکه به شرق چرخيده ميشود (+) بايد بر ا يد. اگر نتيجه حساب برعکس اين بر ا يد با اضافه کردن ( ۱۸۰-) ويا ( +۱۸۰) زاويه قبله يافته ميشود. مث لا برای کراچی که ٦۷ = (ط) و ۲٥ = (ع) ميباشد با استفاده از ماشين حساب CASIO به اين دکمه ها: 39.83 67 cos 25 sin 25 cos 0.3925 Min 39.83 67 sin MR INV tan فشار داده ميشود و زاويه قبله ) '۲۷ ۸۷-) يافته ميشود. برای استانبول ۲۸+ درجه ۲۱ دقيقه [بطور خلاصه ۲۹] يافته ميشود. بعضی از (ق) هايی که بطور قطعی و (تقريبی) حساب شده است در پايين است. ا خرين سه ارزش با اصول سيمتريک (متقارن) يافته شده است. مونيخ: ٥۰ (٤۷ ) لندن: ٦۱ (٥۲ ) باسل: ٥٦ (٥۰ ) فرانکفورت: ٥۲ (٤۷ ) توکيو: ۱۱۳ (۱۳۰ ) نيويورک: ۱۲۲ (۱۳٤ ) قماسی: ۱۱٥.(۱۲٥ ) ۲ در استانبول استقامت قبله با ساعت قبله اينگونه يافته ميشود: در شکليکه در فوق در طرف راست قرار دارد نقطه (ب) نقطه ای ميباشد که خط قبله (ج ش) يک دايره ميل (ا ب) را بطور عمودی در ا ن نقطه قطع ميکند. در 2
ع( مثلث کروی قاي م الزاويه (ا ب ش) ن (۱) به مساوات ناپير ق cot ا ع cot cos ۹۰ sin ع ۱/ tan ا ۱/ tan ق است tan ع cot ع ۱ از اينجا ق tan ع ۱/ sin ا tan به دکمه های tan = arc tan ميشود. مث لا برای روز ۲ ميباشد. فبروری در ماشين حساب است. بدليل اينکه هميشه Privileg هنگاميکه 28.21 sin E/C 41 1 فشار داده شود (۷۰ ۵ = ا ) درجه يافته ميشود. برای استانبول هميشه (۷۰ ۵= ا ) درجه است. در مثلث کروی قاي م الزاويه (ا ب ج) نيز د ح tan δ cot ا است. بدليل اينکه در مثلث (ا ب ش) د cot ع ا cos ع / tan ا cos د cot بوده ع tan ا ح tan cos ا cos ميشود. به دکمه های داده شود برای زمان فضل داي ر ميباشد = 15 = 70,5 cos E/C 16.58 tan 70,5 cos 41 tan = arc فشار (ح) يعنی قوس ٤٥ ساعت و ۱ (ج ز) دقيقه يافته ميشود. ربع دايره در حاشيه کدوسی ميگويد که هنگاميکه (م ری عيار شده به خط قبله ا ورده شود متمم درجه ايکه خيط در ارتفاع قوس به ا ن برخورد ميکند در استانبول درجه فضل داي ر وقت ساعت قبله ميشود. ۱٥ اگر به تقسيم شود ساعت فضل داي ر ميشود). ساعت فضل داي ر را از ۱۲ بيرون ا ورده تعديل زمان و تفاوت طول را به حساب داخل کرده (وقت قبله) ويا (ساعت قبله) (-) وقت در لحظه ايکه خورشيد در حذاء = باشد. δ (رديف) قبله قرار ميگيرد برای هر روز نظر به ساعت مشترک حساب کرده ميشود. در مثال ما ۱۰ ساعت و ۳۳ دقيقه ميشود. اگر از وقت ظهر اذانی فضل داي ر و يک تمکين خارج گردد ساعت قبله اذانی ٥ ساعت و ٦ دقيقه ميشود. در اين لحظه اگر بطرف خورشيد متوجه شويم بطرف قبله متوجه ميشويم. اگر قبله در جانب شرق سمت جنوب باشد خورشيد نيز در شرق يعنی قبل از ظهر بوده لازم ميا يد که (ح) در دستور ميل شمس وقتيکه ميباشد. δ = ( =۲۱ ۴۳ شود خورشيد در يک سال دو بار کاملا به بالای کعبه ميا يد. در اين روزها در تمام دنيا در اين لحظه (در وقت ساعت قبله) کسيکه به خورشيد متوجه شود به قبله متوجه شده است. احمد ضياء بک درجات طول و عرض را قدری بزرگتر گرفته حساب را با جدول لگاريتمی انجام داده برای استانبول تقريب ا = ۲۹ (ق) درجه يافته است. در استانبول وقتيکه مسجد جامع واقع در اسکله قنديللی که مکرر ا ساخته ميشد محراب ا ن با اين دستور حساب کرده شده است. با قطب نما (قبله نما) جهت جنوب را يافته اگر کسيکه ۳۱ از اين جهت درجه بطرف شرق گردش کند در استانبول به قبله متوجه شده است. اما عقربه قطب نما قطب های مغناطيسی را نشان ميدهد. ولی اينها قطبهای محور کره زمين نمی باشند. موقعيت قطبهای مغناطيسی هم به مرور زمان تغيير ميکند. در زمانی به طول ششصد سال در گرداگرد قطبهای حقيقی يکبار دور ميزند. در يک شهر به زاويه ايکه در مابين راستای قطب نما و راستای قطب حقيقی موجود است (زاويه انحراف) گويند. زاويه انحراف هر محل متفاوت است. محل های مسکونی موجود ميباشد که درين محل ها عقربه قبله نما از شمال به شرق (+) ويا به غرب (-) به اندازه ۳۰ منحرف ميشود. زاويه انحراف يک محل نيز هر سال تغيير ميکند. درين حالت در يک محل اگر جهت با قبله نما يافته شود لازم می ا يد که زاويه انحراف به زاويه قبله اضافه 3 [١] Napier John ناپير وفات در سال ١٠٢٦ هجری [١٦١٧ م.]
از زاويه قبله ويا خارج کرده شود. زاويه انحراف استانبول تقريب ا است. ۳+ بنابرين در استانبول از جهت جنوب که بوسيله قبله نما پيدا شده: اگر کسيکه بطرف شرق ۳۱ = ۳ + ۲۸ گردش کند به طرف قبله گردش کرده است. نميا يد که اگر جهت جنوب با ستاره قطبی ويا با ساعت ويا با خط (نصف النهار) که به زمين کشيده شده يافته شود لازم به زاويه قبله زاويه انحراف اضافه کرده شود. در استانبول با گردش ۲۹ درجه ای از جنوب به شرق جهت قبله يافته ميشود. برای اين کار ساعت خود را بر روی ميز گذاشته رقم ٦ بطرف جنوب چرخانده ميشود. وقتيکه عقربه دقيقه شمار بر روی رقم پنج ا ورده شود قبله را نشان ميدهد. هر چند که از ترس دشمن و دزد و از سبب با خطا ويا بيماری رفتن در تعيين قبله منحرف شدن از قبله در نمازهای فرض نيز جاي ز ميباشد ولی در کشتی مسافربری در قطار (ترن) متوجه شدن بطرف قبله شرط و لازم ميباشد. مسافر در کشتی مسافربری و در قطار برای نماز فرض رو به به قبله ايستاده کنار محل سجده اش بايد قبله نما بگذارد. وقتی کشتی مسافربری ويا قطار بچرخد خودش نيز به طرف قبله بايد بچرخد. ويا اينکه يک شخص ديگر وی را بايد براست و چپ بچرخاند. در نماز اگر سينه اش از قبله جدا شود نمازش فاسد ميشود. زيرا کشتی مسافربری و قطار مثل خانه است. مثل چهارپايان نيست. بدليل اينکه در اتوبوس در قطار موج دار (دريای) در بحر نمازهای فرض کسانيکه نتوانند بطرف قبله بگردند جاي ز نميشود اينها در طول مدت زمانی که در راه باشند ميتوانند مذهب شافعی را تقليد کرده نماز ظهر را با عصر و شام (مغرب) را با عشاء (خفتن) جمع کنند. کسی که از مذهب حنفی پيروی ميکند اگر در راه نتواند رو به قبله بايستد بعد از اينکه براه افتاد در وقتيکه در روز در جايی توقف کند در وقت نماز ظهر (۱) (پيشين) بعد از ادای نماز ظهر بايد نماز عصر را نيز فورا ادا کند. وقتيکه در شب توقف کرده شود در وقت عشاء (خفتن) اولا نماز شام (مغرب) را بعد نماز عشاء (خفتن) را بايد يکجا ادا کند و در حين نيت کردن به اين چهار نماز (با تقليد کردن مذهب شافعی ادا ميکنم) گفته بايد نيت کرده شود. نظر به مذهب شافعی و مالکی در هنگام داخل شدن بجاييکه بغير از روزهای ورود و خروج به نيت زياده از سه روز ماندن به ا نجا رفته شده باشد ويا اينکه کسيکه اگر به جايی از برای کاری رفته باشد که گمان برده باشد اين کارش را در چهار روز اتمام نمايد ولی در ا نجا بيشتر از هجده روز بماند مقيم ميشود. وقتيکه از اينجا خارج شود تا اينکه اگر برای به اندازه ۸۰ کيلومتر راه رفتن نيت نکند سفری نميشود. در (فتاوای فقهي ه) ميفرمايد که (کسی در سفر اگر نماز ظهر را برای اينکه با نماز عصر جمع کرده ادا کند به تا خير بياندازد و بعد از خارج شدن وقت نماز ظهر مقيم گردد اولا نماز ظهر را قضا ميکند. از سبب به قضا گذاشتن کسيکه نميشود). گناه مرتکب نماز ظهر بدليل پر شدن دندان ويا پوشش در دندان مذهب شافعی ويا مالکی را تقليد ميکند در جايی که از سه روز بيشتر و از پانزده روز کمتر ميماند فرضها را نبايد قصر کند بايد چهار رکعت ادا کند. اگر قصر کند فرضهاييکه بصورت دو رکعت ادا کرده است در مذهب شافعی و مالکی صحيح نميشود. رکعت ادا کند هنگاميکه در مذهب حنفی مکروه وضويش در نماز ميشود ولی فاسد گردد صحيح صحيح ميباشد. شدن نمازش در حالتيکه نظر به مذهب مالکی پوستش به زن نيز اينگونه است. اگر چهار نامحرم تماس کند ويا در ا خر ماده 4 [١] در حين جمع کردن سنت ها ادا کرده نميشود. در هنگام شروع به اولين نماز به جمع کردن نيت کرده ميشود.
(مطلب) پنجاه و چهارم کتاب (سعادت ابديه) ترکی چنين بيان گرديده است که: اين شخص در جاييکه بصورت سفری اقامت داشته باشد اگر خراج موجود نباشد نميتواند نمازهايش را جمع کند. هر چنديکه شروع رمضان شريف را با حساب و با تقويم از قبل فهميدن جاي ز نميباشد ولی قبله را با حساب با ستاره قطبی [قبله نما] و اوقات نماز را از تقويميکه با محاسبات علم هيا ت (ا سترونومی) ا ماده شده باشد فهميدن جاي ز است. زيرا هر چنديکه با حساب و ا لت به صورت قطعی يافته نميشود ولی ظن بسيار حاصل ميشود. قبله و اوقات نماز با ظن بسيار [با ظن غالب] قبول ميگردد. در جاهاييکه محراب موجود نباشد و فهميدن با چيزهايی مانند حساب و ستاره نيز امکانپذير نباشد لازم ميا يد تا از مسلمانان صالح که قبله را بدانند سو ال کرده شود. نبايد از کافر فاسق و بچه ها سو ال کرد. هر چند که به کافر و به فاسق در معاملات اعتماد کرده ميشود ولی در ديانات [يعنی در عبادات] اعتماد کرده نميشود. لازم نميا يد تا در سراغ کسی باشيم که قبله را بداند. خودش [قبله را] جستجو ميکند. متوجه به جهتی که قناعت حاصل کرده به قبله بودنش حکم کند ادا ميکند. بعد ا اگر بفهمد که خطا کرده است نماز را اعاده نميکند. قبله بنای (ساختمان) کعبه نميباشد عرصه اش ميباشد. يعنی از زمين تا عرش ا ن فضای خالی قبله است. ازين سبب در قعر چاه [ويا دريا] در قله کوههای بلند [در هواپيما] رو به اين جهت ميتوان ادا کرد. [برای حاجی شدن نيز نه به بنای (ساختمان) کعبه بلکه به ا ن عرصه رفته ميشود. کسيکه به جاهای ديگر برود نميتواند حاجی شود.] حضرت ابن حجر م کی در (فتاوای فقهيه) می فرمايد که (بنای کعبه را از شکلی که الا ن دارد تغيير دادن جاي ز نيست حرام است. بنای امروزی را ح جاج ساخته است. وقتيکه خليفه هارون الرشيد خواست تا اين را تغيير داده به شکل درستش که ا نرا عبداالله ابن زبير ساخته بود بياورد امام مالک رحمة االله تعالی عليه مانع شد. از اين ببعد اگر کسی تغييری انجام دهد بشرط اينکه فتنه ظهور نکند و به بنای قديمی خلل و ا سيبی رسانيده نشود تغييرات انجام داده شده را منهدم ساختن واجب ميباشد. در غير اينصورت واجب نميشود.) از سبب مريضی و از خطر دزدانيدن اموال ويا اگر در کشتی به غرق شدن کشتی سبب گردد ويا خطر ديده شدن از طرف دشمن ويا حيوان درنده باشد ويا اگر از چهارپايش پايين بيايد بدون کمک امکان سوار شدن نداشته باشد و اگر حيوان را بطرف قبله متوقف کند دوستانش به او منتظر نشوند دو نماز را جمع ميکند. اگر نتواند جمع کند نماز فرض را متوجه به ا نطرف که قوتش برسد ادا ميکند و اعاده نميکند. زيرا به اين عذرها خودش سبب نشده بلکه سماوی يعنی غير اختياری بوقوع پيوسته است. کسيکه جهت قبله را نميداند به محراب نگاه نکرده از کسيکه جهت قبله را ميداند سو ال نکرده و خودش نيز تحقيق و تجسس نکرده ادا کند هر چند به قبله برخورد هم کرده باشد نمازش قبول نميشود. اما اگر بعد از ادای نماز اطلاع يابد که به قبله برخورد کرده است قبول ميشود. اگر در بين نماز مطلع شود قبول نميشود. اگر نمازش را متوجه به جهتيکه بعد از تحقيق و تجسس به قبله بودن ا ن جهت قانع شده باشد ادا نکند اگر اطلاع هم بيابد که به قبله برخورد کرده است لازم ميا يد تا دوباره ادا کند. مانند اين اگر کسی نمازش را با گمان بی وضو بودنش ويا نجس بودن جامه اش ويا داخل نشدن وقت ادا کند ولی بعدا بفهمد که گمانش درست نبوده است درينصورت نمازش را دوباره ادا ميکند. 5
[برای دانستن جهت قبله در جايی که خورشيد ميا يد يک چوب به زمين نشانده ميشود. يا اينکه به سر يک ريسمان يک چيزی مانند کليد ويا سنگ بسته ا ويزان کرده ميشود. در وقت (ساعت قبله) که در برگ تقويم ا نروز نوشته شده است سايه چوب ويا ريسمان استقامت (راستای) قبله را محليکه خورشيد قرار دارد نيز جهت قبله را نشان ميدهد. خورشيد در طرف قبله سايه ميباشد.] زاويه های قبله محل هاييکه در درجات طول و عرض مختلف ميباشند. در اين جدول درجات طول در بالا و پاي ين جدول با فاصله های ٥ درجه ای درجات عرض نيز در وسط جدول از بالا به پاي ين با فاصله های ۲ درجه ای نوشته شده است. درجات طوليکه زير ا ا خط کشيده شده غربی (-) بوده باقيمانده شان شرقی (+) ميباشد. برای محل های واقع در نيم کره شمالی درجات طوليکه در رديف يکم و دوم نوشته شده اند برای محل های واقع در نيم کره جنوبی هم درجات طوليکه در رديف سوم و چهارم نوشته شده اند استعمال ميگردد. برای يافتن زاويه قبله يک محل اولا به درجه طول و درجه عرض ا ن محل توجه مينماي يم. در جاييکه ستون درجه طول ا ن محل با سطر درجه عرض محل مذکور يکديگر را قطع کنند هر کدام رقمی را ببينيم اين رقم درجه زاويه قبله ا ن محل ميباشد. 6
برای درجات طوليکه در رديف يکم و چهارم قرار دارند از جنوب به غرب ا ن محل برای درجات طوليکه در رديف دوم و سوم قرار دارند از جنوب به شرق ا ن محل به اندازه زاويه قبله رو بگردانيم (همراه بدن متمايل شويم) روی ما (همه بدن ما) به طرف قبله متوجه ميشود. اين زوايا از استقامت جنوب جغرافيايی ميباشد که توسط خورشيد ويا ستاره قطبی فهميده ميشود. در اندازه گيری توسط قبله نما زاويه انحراف را نيز بايد به حساب وارد کرد. 7